Το παιδί και τα μάτια του !

Τρεις μέρες μετά τη γέννησή του ένα μωρό μπορεί ήδη να ξεχωρίζει το φως και τα σχήματα. Θα χρειαστεί όμως ακόμα πολύ χρόνο για να βλέπει τα πράγματα όπως οι ενήλικοι. Γι’ αυτό, είναι σημαντικό να παρακολουθείτε την εξέλιξη της όρασής τους. Άλλωστε, αν εντοπίσετε και αντιμετωπίσετε τα προβλήματα πριν τον έκτο χρόνο της ζωής του -ή ακόμα καλύτερα πριν τον δεύτερο- όλα λύνονται.

Για δεκάδες λόγους– είναι πολύ σημαντικό να δείξετε ιδιαίτερη προσοχή σε ό,τι αφορά τα μάτια του, από πολύ νωρίς, χωρίς να περιμένετε να διαπιστώσετε ενδείξεις ότι υπάρχει πρόβλημα.

Τα μάτια του

Τα μάτια του εμβρύου αρχίζουν να σχηματίζονται δύο εβδομάδες μετά τη σύλληψη και σε διάστημα περίπου ενός μήνα η βασική τους δομή έχει διαμορφωθεί. Στη συνέχεια και μέχρι τη γέννηση αναπτύσσονται και ωριμάζουν, ενώ δημιουργείται και το οπτικό νεύρο που τα συνδέει με τον εγκέφαλο. Όταν το μωρό γεννιέται, τα μάτια του έχουν περίπου το 75% του μεγέθους που θα έχουν όταν ενηλικιωθεί και για τα δύο επόμενα χρόνια τόσο το οπτικό νεύρο όσο και η εσωτερική δομή των ματιών, αλλά και η ικανότητα της όρασης συνεχίζουν να εξελίσσονται. Σε γενικές γραμμές, η όραση ενός παιδιού χτίζεται κατά τη διάρκεια της ανάπτυξής του και κυρίως μέχρι τον έκτο χρόνο της ζωής του. Για να διατηρήσει τη βασική όραση σε πλήρη ανάπτυξη, θα πρέπει οι όποιες ατέλειες να εντοπιστούν όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Αν, για παράδειγμα, η αμβλυωπία αντιμετωπιστεί πριν το δεύτερο έτος, θεραπεύεται σε χρονικό διάστημα μερικών εβδομάδων, ενώ μετά το πέμπτο έτος οι πιθανότητες πλήρους ανάρρωσης λιγοστεύουν κατά πολύ.

Η κατάσταση της όρασης ανά ηλικία

0-6 ΜΗΝΩΝ

Τι βλέπει: Εκτός από το φως και τα σχήματα, το βρέφος αντιλαμβάνεται αντικείμενα που βρίσκονται σε απόσταση τριάντα εκατοστών από τα μάτια του και διακρίνει γρήγορα ένα πρόσωπο στα δεκαεννέα εκατοστά. Όταν πρόκειται για κάτι που κινείται, μπορεί να το εντοπίσει, αλλά το οπτικό του πεδίο είναι ακόμα περιορισμένο, γιατί το σώμα του δεν του επιτρέπει να κινείται μέσα στο χώρο, κάτι που θα του επέτρεπε να γνωρίζει το περιβάλλον. Στην ηλικία των έξι εβδομάδων αναγνωρίζει πια με σιγουριά το πρόσωπο της μητέρας του. Επίσης, καρφώνει το βλέμμα του και αρχίζει να αντιδρά στο πράσινο και στο κόκκινο. Η οξύτητα της όρασής του θα βελτιώνεται με τους μήνες, αλλά για την ώρα είναι περίπου στο 1/10, δηλαδή ελάχιστη. Στους τεσσεράμισι μήνες θα έχει γίνει 2/10 και θα μπορεί να βλέπει τη μύτη ενός μολυβιού και να ακολουθεί με το βλέμμα του ένα αντικείμενο που κινείται δεξιά και αριστερά. Είναι και η εποχή που αρχίζει να βλέπει ταυτόχρονα και από τα δύο μάτια και είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται την απόσταση στην οποία βρίσκεται ένα αντικείμενο.

Τι ελέγχει ο ειδικός: Ο προληπτικός οφθαλμολογικός έλεγχος, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα, θα πρέπει να ξεκινά νωρίς. Τα νεογέννητα στις προηγμένες χώρες –αν και όχι πάντα στην Ελλάδα– υποβάλλονται σε οφθαλμολογικό έλεγχο για να αποκλειστούν συγγενείς παθήσεις που απαιτούν άμεση αντιμετώπιση. Στην κατηγορία αυτή ανήκει ο συγγενής καταρράκτης (συχνότητα 1 στις 400 γεννήσεις), το συγγενές γλαύκωμα (συχνότητα 1 στις 10.000 γεννήσεις), η αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας (είναι υπεύθυνη για το 25% περίπου των τυφλών παιδιών) και άλλες συγγενείς οφθαλμικές ανωμαλίες. Παιδιά χωρίς κάποιο αποδεδειγμένο κλινικό πρόβλημα, αλλά με κληρονομικό ιστορικό ή με ευρήματα που δημιουργούν υποψίες για κάποια νόσο επανελέγχονται γύρω στον τρίτο μήνα.

Σημάδια που πρέπει να προσέξετε: Αν το μωρό σας δεν σας ακολουθεί με τα μάτια του, έχει βλέμμα ανέκφραστο ή εμφανίζει μια λευκή αντανάκλαση στην κόρη του ματιού του (κάτι που μπορείτε να διαπιστώσετε στις φωτογραφίες του), είναι καλύτερα να το εξετάσει κάποιος ειδικός. Επίσης, εάν αλληθωρίζει ενώ έχει συμπληρώσει τον δεύτερο μήνα της ζωής του (είναι φυσιολογικό να συμβαίνει αυτό πιο πριν), αν ανοιγοκλείνει πολύ συχνά τα μάτια του, αν δακρύζει εύκολα κι αν ζαρώνει συχνά το μέτωπό του.

6-18 ΜΗΝΩΝ

Τι βλέπει: Γύρω στον έκτο μήνα περίπου, το μωρό αρχίζει να αντιλαμβάνεται τα έντονα χρώματα, όπως το μπλε και το κίτρινο. Στον ένατο με δέκατο μήνα, η όρασή τους είναι σχεδόν ακριβής κι αυτό το βοηθά να μπουσουλάει και να πιάνει με τα χέρια του τα αντικείμενα που αντικρίζει. Βλέπει καλύτερα σε μεγαλύτερη απόσταση και με περισσότερες λεπτομέρειες απ’ ό,τι πριν. Λίγο αργότερα, γύρω στον ενδέκατο μήνα, καταλαβαίνει το βάθος και το ανάγλυφο. Στον δέκατο όγδοο μήνα η οξύτητα της όρασής του είναι 5-6/10. Μπορεί να εντοπίσει στη μοκέτα ένα μικροσκοπικό ψίχουλο που εσείς δεν είχατε δει καν!

Τι ελέγχει ο ειδικός: Από τον δωδέκατο μήνα και μετά, είναι δυνατόν να εκτιμηθεί πλήρως η κινητικότητα των οφθαλμών, η ύπαρξη στραβισμού (4% του γενικού πληθυσμού), η διαθλαστική κατάσταση και αδρά η οπτική ικανότητα. Κληρονομικές παθήσεις (π.χ. αμφιβληστροειδοπάθειες) στα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι δυνατόν να ανιχνευτούν με τη βοήθεια του κλινικού ή παρακλινικού ελέγχου.

Τι πρέπει να προσέξετε: Συμβουλευτείτε το γιατρό αν παρατηρήσετε ότι το παιδί συγκρούεται με αντικείμενα ή πέφτει συχνά, δεν συντονίζει καλά τις κινήσεις του και δεν μπορεί να μάθει να περπατάει. Αν υποπτεύεστε ότι μπορεί να μη βλέπει καλά, μπορείτε να δοκιμάσετε να του δείξετε ένα παραμύθι ή μια εικόνα καλύπτοντας εναλλάξ τα μάτια του. Εάν διαμαρτυρηθεί όταν κληθεί να δει μόνο με το ένα, ίσως να υπάρχει κάποιο πρόβλημα.

18 ΜΗΝΩΝ – 3 ΕΤΩΝ

Τι βλέπει: Οι λειτουργίες της όρασής του είναι πλέον σχεδόν στο ίδιο επίπεδο με ενός ενηλίκου, αν και η οξύτητά της δεν ξεπερνά ακόμα τα 4-6/10. Στην αρχή, δεν διακρίνει ακόμα τα θολά και αχνά περιγράμματα, όμως στο δεύτερο με τρίτο έτος αναγνωρίζει και καθορίζει τις ζωγραφιές οικείων αντικειμένων, ενώ μπορεί να ξεχωρίσει κάποια γράμματα.

Τι ελέγχει ο ειδικός: Η οφθαλμολογική εκτίμηση στο τρίτο έτος είναι ιδιαίτερα κρίσιμη για την ανάπτυξη της οπτικής ικανότητας. Στην ηλικία αυτή το παιδί μπορεί πια να μιλήσει, και έτσι, εκτός όλων των άλλων παραμέτρων και με τη βοήθεια απλών σχεδίων, ο γιατρός μπορεί να εκτιμήσει την οπτική οξύτητα κάθε ματιού. Η αμβλυωπία, δηλαδή η ύπαρξη ενός τεμπέλικου ματιού που δεν βλέπει καλά ακόμα και με γυαλί, συχνά εντοπίζεται και αντιμετωπίζεται σε αυτήν ακριβώς την ηλικία. Η αμβλυωπία δεν είναι σπάνια, αφορά το 7% των ανθρώπων και αν αντιμετωπιστεί εγκαίρως μπορεί να διορθωθεί. Αν όμως δεν παρέμβουμε μέχρι την ηλικία των 8-9 ετών, η οπτική οξύτητα του αμβλυωπικού ματιού θα είναι για πάντα μειωμένη.

Τι να προσέξετε: Αν είναι υπερβολικά ευαίσθητο στο φως, αν έχει κόκκινα μάτια, αν νιώθει τσούξιμο, αν πλησιάζει πολύ κοντά στην τηλεόραση, στα βιβλία και στα παιχνίδια του, απευθυνθείτε σε έναν ειδικό.

3-6 ΕΤΩΝ

Τι βλέπει: Ό, τι ακριβώς κι ένας ενήλικος.

Τι ελέγχει ο ειδικός: Για να γράψετε το παιδί στο νηπιαγωγείο, θα χρειαστεί να γίνει εξέταση από οφθαλμίατρο, ο οποίος θα αξιολογήσει την κατάσταση της όρασή του. Συγκεκριμένα, θα μετρηθεί η οξύτητα της όρασης για μακρινές και κοντινές αποστάσεις, να εξεταστεί ο βυθός, θα επιβεβαιωθεί η διοπτρική όραση, η απουσία στραβισμού κ.λπ. Με την κατάλληλη αντιμετώπιση τα όποια προβλήματα δεν θα γίνουν εμπόδιο στη σχολική πρόοδο του παιδιού.

Τι να προσέξετε: Παρατηρώντας τη συμπεριφορά του σε καθημερινές δραστηριότητες, μπορείτε να εντοπίσετε έγκαιρα αρκετά από τα προβλήματα που ενδέχεται να εμφανιστούν στην όραση του παιδιού. Μήπως ζωγραφίζει κλείνοντας το ένα μάτι, κολλάει τη μύτη του στο χαρτί, παιδεύεται να γράψει πάνω στις γραμμές του τετραδίου του; Όλα αυτά είναι σημάδια κακής όρασης. Ακόμα, αν κάθεται περίεργα στη καρέκλα, γυρίζει μονίμως κουρασμένο από το σχολείο και παραπονιέται ότι έχει πονοκέφαλο ή ότι το πονάει ο λαιμός του, καλό είναι να το εξετάσει οφθαλμίατρος.

Πότε πρέπει να εξετάζονται τα μάτια του παιδιού

· Στη γέννηση

· Στον τρίτο μήνα

· Στο πρώτο έτος

· Στο τρίτο έτος

· Στο πέμπτο έτος

· Κάθε χρόνο από τον έκτο και μετά.

Το χρώμα των ματιών

Δεν υπάρχει τίποτα πιο εύκολο από το να προβλέψει κανείς τι χρώμα μάτια θα έχει ένα μωρό όταν γεννηθεί: γαλάζιο. Ο λόγος είναι ότι σχεδόν όλα τα μωρά γεννιούνται με γαλάζια μάτια, χρώμα που σταδιακά αντικαθίσταται καθώς αρχίζουν να εκτίθενται στο φως του ήλιου από αυτό που τελικά θα πάρουν. Μέχρι την ηλικία των τριών ετών, το χρώμα της ίριδας έχει σταθεροποιηθεί σε αυτό που το παιδί θα έχει για όλη του τη ζωή. Εάν, ωστόσο, καίγεστε για να μάθετε αν η κόρη σας κληρονόμησε το λαμπερό πράσινο βλέμμα του μπαμπά της, ορίστε ποιες είναι οι πιθανότητες σύμφωνα με τη γενετική:

Ξέρατε ότι…

@ … το πιο συνηθισμένο χρώμα ματιών στον κόσμο είναι το καστανό και το πιο σπάνιο το πράσινο; Μόνο το 2% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει πράσινα μάτια.

@ … την ευπλαστότητα του οπτικού συστήματος στην παιδική ηλικία κατέδειξαν οι Hubel και Wiesel κερδίζοντας το βραβείο Νομπέλ;

Τα πιο συνηθισμένα προβλήματα στα μωρά

@ Απόφραξη ρινοδακρυϊκού πόρου

Κάποιες φορές όταν ένα μωρό γεννιέται οι δακρυϊκοί του πόροι δεν είναι τελειοποιημένοι ή είναι πιο στενοί απ’ ό,τι θα έπρεπε. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα δάκρυα που δημιουργούνται για να διατηρείται η επιφάνεια των ματιών υγρή να μη διοχετεύονται προς τη μύτη, αλλά να μένουν στο μάτι και στη συνέχεια να κυλάνε προς το μάγουλο. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο μπλοκαρισμένος πόρος αποκαθίσταται χωρίς ιδιαίτερη θεραπεία έως την ηλικία των δώδεκα μηνών. Στο μεταξύ, θα πρέπει να καθαρίζετε τα δάκρυα ή τις κολλώδεις εκκρίσεις με καθαρό βαμβάκι ή γάζα που θα έχετε βρέξει με βραστό νερό ή με φυσιολογικό ορό. Επίσης, ο γιατρός θα σας δείξει πώς να κάνετε μασάζ στον πόρο για να ανοίξει. Σε σπάνιες περιπτώσεις, ενδέχεται να χρειαστεί μια απλή χειρουργική επέμβαση, που γίνεται με γενική αναισθησία.

@ Στραβισμός

Τα δύο μάτια θα πρέπει μέχρι την ηλικία των τεσσάρων μηνών να έχουν ευθυγραμμιστεί και να δουλεύουν σαν ομάδα. Αυτό είναι που επιτρέπει στον άνθρωπο να βλέπει τρισδιάστατα, δηλαδή να αντιλαμβάνεται την έννοια του χώρου. Η πάθηση στην οποία τα μάτια κοιτούν προς διαφορετικές κατευθύνσεις ονομάζεται στραβισμός. Μπορεί να είναι έτσι συνέχεια ή κάποιες φορές. Άλλοτε παρουσιάζεται από τη γέννηση κι άλλοτε εμφανίζεται αργότερα στη ζωή του παιδιού. Το πρόβλημα είναι ότι η όραση στο μάτι που δεν βρίσκεται στη σωστή θέση δεν αναπτύσσεται σωστά. Εάν εντοπιστεί και ακολουθηθεί θεραπεία σε μικρή ηλικία, τότε ο στραβισμός μπορεί να ξεπεραστεί σε σημαντικό ποσοστό. Η θεραπεία συνήθως περιλαμβάνει γυαλιά, κλείσιμο του ενός ματιού, ασκήσεις ή ακόμα και εγχείριση.

@ Αμβλυωπία

Γνωστή και ως «τεμπέλης οφθαλμός», είναι μια πάθηση στην οποία το ένα μάτι δεν λαμβάνει την εικόνα εξίσου καθαρά με το άλλο και αδρανεί. Ιδανικά, θα πρέπει να εντοπιστεί σε μικρή ηλικία (πριν τα έξι χρόνια) για να θεραπευτεί αποτελεσματικά. Διαφορετικά, υπάρχει ο κίνδυνος η όραση από το ένα μάτι να μειωθεί δραματικά και η κατάσταση τότε είναι μη αναστρέψιμη. Για την αντιμετώπιση της αμβλυωπίας συνήθως ο γιατρός κλείνει με ειδικό επίδεσμο το «καλό» μάτι, ώστε να αναγκάσει το «τεμπέλικο» να δραστηριοποιηθεί.

@ Αμφιβληστροειδοπάθεια της προωρότητας

Στα μωρά που γεννιούνται πρόωρα τα αιμοφόρα αγγεία που θρέφουν τον αμφιβληστροειδή δεν έχουν προλάβει να ολοκληρωθούν. Κάποιες φορές αναπτύσσονται μη φυσιολογικά, με αποτέλεσμα να προκαλούν φθορές στο εσωτερικό του ματιού. Για το λόγο αυτό, σε όλα τα πρόωρα μωρά θα πρέπει να γίνεται οφθαλμολογικός έλεγχος τις πρώτες εβδομάδες της ζωής τους. Εάν το πρόβλημα είναι σοβαρό, τότε θα πρέπει να ακολουθηθεί η ανάλογη θεραπεία (με λέιζερ ή κρυοπηξία), για να αποφευχθεί η τύφλωση.

@ Βλεφαρόπτωση

Σε κάποια παιδιά, ο μυς που στηρίζει το επάνω βλέφαρο δεν αναπτύσσεται σωστά και στα δύο μάτια. Έτσι, σταδιακά ατροφεί και το βλέφαρο πέφτει καλύπτοντας μέρος του ματιού, το οποίο μοιάζει μικρότερο από το άλλο –μάλιστα, τις περισσότερες φορές οι γονείς απευθύνονται στο γιατρό επειδή θεωρούν πως η διαφορά μεγέθους ανάμεσα στα μάτια είναι το πραγματικό πρόβλημα. Στις περιπτώσεις όπου το πρόβλημα είναι πολύ σοβαρό, είναι απαραίτητο να λυθεί χειρουργικά για να μην επηρεαστεί η όραση του ματιού που καλύπτεται.

Ομάδες «υψηλού κινδύνου»

Ακόμα κι αν δεν έχετε ιδιαίτερες ενδείξεις ότι κάτι δεν πάει καλά με την όραση του παιδιού, θα πρέπει να ελέγχεται τακτικά από οφθαλμίατρο εάν:

- Υπάρχει οικογενειακό ιστορικό στραβισμού.

- Έχει διαγνωστεί αμβλυωπία.

- Χρειάστηκε να φορέσει γυαλιά από πολύ μικρή ηλικία.

- Γεννήθηκε πρόωρο (ύστερα από κύηση 36 εβδομάδων ή και λιγότερο).

- Παρουσιάζεται καθυστέρηση στην ανάπτυξή του.

Πηγή: kids.in.gr

Laser In Situ Keratosmileusis (LASIK)

Μια μορφή χειρουργικής επέμβασης πάνω στον κερατοειδή, η οποία συνδυάζει τη συμβατική χειρουργική και τη χειρουργική με λέιζερ, με σκοπό να διορθώσει τις διαθλαστικές ανωμαλίες του κερατοειδή όπως τη μυωπία, την υπερμετρωπία και τον αστιγματισμό. Η πρώτη επέμβαση LASIK πραγματοποιήθηκε το 1989, από τον Έλληνα χειρούργο οφθαλμίατρο Ιωάννη Παλλήκαρη.

Όταν ο χειρούργος οφθαλμίατρος έχει στα χέρια του τα αποτελέσματα των προεγχειρητικών ελέγχων, γίνεται τοπική αναισθησία με κολλύρια, η περιοχή γύρω από το μάτι καθαρίζεται και ένα εργαλείο το οποίο ονομάζεται βλεφαροδιαστολέας τοποθετείται έτσι ώστε να κρατάει τα βλέφαρα ανοιχτά κατά τη διάρκεια της ολιγόλεπτης επέμβασης. Στη συνέχεια, κόβεται με ειδικό εργαλείο, τον μικροκερατόμο, μία πολύ λεπτή μεμβράνη στην  επιφάνεια του κερατοειδούς, σαν ένα πολύ λεπτό φακό επαφής, το οποιό ονομάζεται κρημνός (flap). Με τη σύγχρονη τεχνολογία, ο κρήμνος μπορεί να δημιουργηθεί επίσης με Laser, καθιστώντας ακόμη λιγότερο επεμβατική την επέμβαση και μειώνοντας κατά πολύ τις επιπλοκές από την κοπή του flap. Αυτό το μέρος της διαδικασίας ονομάζεται κερατεκτομή.

Όταν μετά την κερατεκτομή φανεί το εσωτερικό τμήμα του κερατοειδούς, ο ασθενής θα κληθεί να εστιάσει το βλέμμα του σε μια φωτεινή πηγή ακριβώς πάνω από το κεφάλι του. Αυτό θα γίνει για να εξασφαλιστεί ότι οι ακτίνες λέιζερ έχουν ευθυγραμμιστεί εντελώς με το κέντρο του ματιού. Όταν το μάτι είναι στη σωστή θέση θα αρχίσει η επέμβαση λέιζερ. Με το πέρας της, το κυκλικό κομμάτι του κερατοειδούς, θα επανατοποθετηθεί στην αρχική του θέση και η επέμβαση θα συνεχιστεί στο άλλο μάτι.

Βήματα :

• Μια σταγόνα αναισθητικού ενσταλάσσεται στον οφθαλμό του ασθενή και τον αναισθητοποιεί. Ο οφθαλμίατρος ανοίγει τα βλέφαρα του ασθενή και μαρκάρει τον κερατοειδή με ένα στυλό με μελάνι που διαλύεται στο νερό, ως οδηγό για την επανατοποθέτηση του κρημνού αργότερα (Εικόνα 1).
• Στον οφθαλμό εφαρμόζεται ένας δακτύλιος αναρρόφησης που ανεβάζει την πίεση του ματιού και το κρατά σταθερό καθώς ο μικροκερατόμος, ένα εργαλείο που κόβει, τοποθετείται στην σωστή θέση και κλειδώνει στο σημείο εκκίνησης (Εικόνα 2).
• Αφού ο κερατοειδής ενυδατώνεται, ο μικροκερατόμος γλιστρά κατά μήκος της επιφάνειας του και κόβει τα εξωτερικά στρώματα. Ο μικροκερατόμος σταματά αυτόματα, αφήνοντας ένα μικρό τμήμα άκοπο το οποίο λειτουργεί ως σύνδεσμος με τον υπόλοιπο κερατοειδή (Εικόνα 3).
• Στη συνέχεια ο δακτύλιος αναρρόφησης και ο μικροκερατόμος αποσύρονται και η όραση επανέρχεται. Ο οφθαλμίατρος ανασηκώνει τον κερατοειδικό κρημνό και με τον τρόπο αυτό εκθέτει τις υποκείμενες εσωτερικές στιβάδες που πρέπει να αφαιρεθούν με το λέιζερ (Εικόνα 4).
• Με τη καθοδήγηση ενός προγράμματος κομπιούτερ, το excimer λέιζερ σμιλεύει τον κερατοειδή. Για να διορθωθεί η μυωπία, το λέιζερ "τρώει" τον κερατοειδή στο κέντρο και τον κάνει πιο επίπεδο. Για την υπερμετρωπία αφαιρείται ένας δακτύλιος ιστού στην περιφέρεια του κερατοειδή και τον κάνει πιο κυρτό. Στο τέλος ο κρημνός τοποθετείται πίσω στη θέση του.

Επιτυχημένη επέμβαση:

Αποτυχημένη επέμβαση:

Οπτικός - Οπτομέτρης ...

          Οπτικός

          Οπτομέτρης

Λύθηκε το μυστήριο του γιγαντιαίου οφθαλμού...

Τελικά δεν ανήκε σε κάποιον ιχθυόσαυρο ή άλλο θαλάσσιο τέρας.

Ιχθυολόγοι εκτιμούν ότι το γιγάντιο γαλάζιο μάτι... που είχε βρεθεί προ ημερών σε παραλία της Φλόριντα είχε πεταχτεί από ψαρά που έπιασε έναν μεγάλο ξιφία.

«Βάσει του χρώματος, του μεγέθους και της δομής του ματιού, καθώς και της παρουσίας οστού, πιστεύουμε ότι ο οφθαλμός ανήκει σε ξιφία» δήλωσε η Τζόουν Χερέρα, ερευνήτρια της πολιτειακής Υπηρεσίας Ιχθύων και Άγριας Ζωής.

Ο ξιφίας (Xiphias gladius), μεταναστευτικό αρπακτικό που ζει στα τροπικά και υποτροπικά νερά όλου του κόσμου, φτάνει συχνά τα 4,5 μέτρα, με βάρος μέχρι και 650 κιλά.

Τα άτομα με αχρωματοψία «βλέπουν» καλύτερα τον Βαν Γκογκ.

Επιστημονική μελέτη αλλάζει τον τρόπο που βλέπουμε τους πίνακες του Βαν Γκογκ, όπου φημολογείται πως έπασχε και ο ίδιος από αχρωματοψία.

Ένα άτομο με αχρωματοψία μπορεί να δει και να κατανοήσει καλύτερα έναν πίνακα του Βαν Γκογκ, σε σύγκριση με τους «φυσιολογικούς στα χρώματα» ανθρώπους.
 
Αυτό είναι το συμπέρασμα του επιστήμονα Kazunori Asad, ο οποίος μετέβαλε τον φωτισμό ενός δωματίου, προκειμένου να τον προσαρμόσει να παρομοιάζεται με την όραση ενός ατόμου με αχρωματοψία. Με τον τρόπο αυτόν, ο Asad παρατήρησε πως «η δυσαρμονία του χρώματος και η τραχύτητα της εικόνας εξαφανίστηκαν απαλά» και πως «κάθε εικόνα είχε αλλάξει, μεταβαλλόμενη σε πιο λαμπρή, με πολύ λεπτές γραμμές και σκιές».
 
Μάλιστα, ο Asad ετοιμάζει τη δημιουργία μίας εφαρμογής που θα επιτρέπει σε οποιονδήποτε να δει φωτογραφίες, όπως θα τις έβλεπε κάποιος με αχρωματοψία, μέσω ενός ειδικού φίλτρου.
 
Εάν ισχύουν όσα υποστηρίζει ο Asad, τότε θα αλλάξει ο τρόπος που βλέπουμε τους πίνακες του Βαν Γκογκ, ο οποίος φημολογείται πως έπασχε και ο ίδιος από αχρωματοψία.
 
Ο Βαν Γκογκ (Van Gogh, 1853 -1890), είναι ένας από τους πιο διάσημους καλλιτέχνες όλων των εποχών. Ωστόσο, ποτέ δεν αναγνωρίστηκε η αξία του κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Vincent Van Gogh Was Colorblind? [VIDEO]

Πηγή: Daily Mail

Στο μέλλον θα έχουν όλοι καστανά μάτια;

Είναι γνωστό ότι το γονίδιο για τα καστανά μάτια είναι αυτό που κυριαρχεί. Μήπως αυτό σημαίνει ότι όλοι οι άνθρωποι στο μέλλον θα έχουν καστανά μάτια;

Η γενετική είναι εξαιρετικά πολύπλοκη στο ζήτημα του χρώματος των ματιών – παίζουν ρόλο τουλάχιστον τρία γονίδια τα οποία αντιστοιχούν σε διαφορετικές χρωστικές.

Το γενετικό υπόβαθρο του χρώματος των ματιών είναι πολύ απλό και περιλαμβάνει μόνο ένα γονίδιο το οποίο παράγει καφέ χρωστική. Το γονίδιο θεωρείται κυρίαρχο επειδή το έμβρυο χρειάζεται απλώς να κληρονομήσει μια λειτουργική εκδοχή του γονιδίου αυτού είτε από τον πατέρα του είτε από τη μητέρα του ώστε να σχηματίσει τη χρωστική και να αποκτήσει καστανά μάτια. Αντιθέτως, θα πρέπει να υπάρχουν δύο ελαττωματικές εκδοχές του γονιδίου ώστε να μην παράγει χρωστική κι έτσι να αποκτήσει μπλε μάτια.

Σε απλή γλώσσα λέμε πως υπάρχει ένα κυρίαρχο γονίδιο για τα καστανά μάτια και ένα κρυφό γονίδιο για τα μπλε – αλλά από γενετική άποψη πρόκειται για ένα μόνο γονίδιο το οποίο είναι είτε λειτουργικό είτε ελαττωματικό.

Επομένως, ένα μεγάλο ποσοστό των ανθρώπων με καστανά μάτια έχει την ελαττωματική εκδοχή χωρίς αυτό να γίνεται φανερό και πρόκειται να τη μεταφέρει κληρονομικά στο 50% των παιδιών. Αν το κρυφό γονίδιο είναι αβλαβές, τότε δεν απορρίπτεται από το γονιδιακό «καλάθι». Για το λόγο αυτό το κυρίαρχο γονίδιο αλλά και το κρυφό θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν στον ανθρώπινο πληθυσμό και η μεταξύ τους σχέση θα είναι σταθερή. Κι έτσι ο καταμερισμός του χρώματος των ματιών είναι καθορισμένος.

Τα γκρίζα μάτια

Η παρουσία άλλων χρωμάτων ματιών εκτός από το καστανό, το πράσινο και το μπλε, δεν οφείλεται μόνο στον τύπο της χρωστικής αλλά και στη θέση της και στην ποσότητά της.

Σύμφωνα με μια θεωρία, τα γκρίζα μάτια οφείλονται στην ίδια χρωστική που έχουν και τα μπλε μάτια, μόνο που αυτή είναι συγκεντρωμένη σε μεγαλύτερους «σβόλους» οι οποίοι διαχέουν και αντανακλούν διαφορετικά το φως. Υπάρχει αντίστοιχο παράδειγμα και στην ατμόσφαιρα όπου τα μικρά σωματίδια στην ατμόσφαιρα κάνουν τον ουρανό να φαίνεται μπλε, ενώ οι μεγαλύτερες σταγόνες της βροχής κάνουν τον ουρανό να φαίνεται γκρίζος.

Ο καθοριστικός παράγοντας για την ύπαρξη γκρίζων ματιών πιστεύεται πως βρίσκεται κυρίως στα γονίδια τα οποία καθορίζουν την ποσότητα και τη θέση της χρωστικής.

ΠΗΓΗ: Science Illustrated

Προσοχή στα μάτια μας το καλοκαίρι !

Επιβλαβής είναι η ηλιακή ακτινοβολία στην όραση. Η παρατεταμένη έκθεση των ματιών στον ήλιο μπορεί να προκαλέσει μια σειρά από αισθητικά και λειτουργικά προβλήματα.

«Τα μάτια μας χρειάζονται προσοχή, ιδιαίτερα το καλοκαίρι», σημειώνει ο χειρουργός οφθαλμίατρος, καθηγητής του Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης Αναστάσιος Ιωάννης Κανελλόπουλος, για να εξηγήσει:

Η υπεριώδης ακτινοβολία προδιαθέτει συνήθως σε κακαίσθητες ρυτίδες από ακτινική βλάβη της ελαστίνης στο δέρμα. Προκαλεί, επίσης, προνεοπλασιακές αλλοιώσεις του δέρματος, όπως είναι η ακτινική κεράτωση. Μπορεί να προκαλέσει κακοήθεις νεοπλασίες, όπως είναι το βασικό κυτταρικό καρκίνωμα που είναι συχνό κυρίως στο κάτω βλέφαρο.

Υπαρκτός είναι και ο κίνδυνος εμφάνισης μελανώματος. Πρόκειται για μία πιο σπάνια, αλλά πολύ πιο κακοήθη νεοπλασία, η οποία σχετίζεται με έντονη έκθεση στον ήλιο. Είναι πιθανόν να εμφανιστεί, επίσης, στα βλέφαρα σε ασθενείς που έχουν προδιάθεση και συνηθίζουν να εκτίθενται επί πολλές ώρες στον ήλιο.

Η ηλιακή ακτινοβολία «ενοχοποιείται» για σχηματισμό καταρράκτη στην τρίτη ηλικία, αυξάνοντας παράλληλα τον κίνδυνο για εκφύλιση ωχράς κηλίδας, επίσης στην τρίτη ηλικία.

Σύμφωνα με τον κ. Κανελλόπουλο, για την προστασία των ματιών πρέπει να χρησιμοποιούμε αντηλιακά με υψηλό δείκτη προστασίας πάνω από 15. Να είμαστε αρκετά προσεκτικοί για την ποιότητα και την καθαρότητα των αντηλιακών που χρησιμοποιούμε, καθώς ενδέχεται να προκαλέσουν αλλεργία στο δέρμα των βλεφάρων ή ακόμα να μεταφέρουν και μικρόβια. Ενα ακόμη βασικό «όπλο» προστασίας για τα μάτια τόσο των ενηλίκων όσο και των παιδιών... είναι τα σωστά γυαλιά ηλίου. Εκείνα, δηλαδή, που οι φακοί τους απορροφούν πλήρως την υπεριώδη ακτινοβολία.

Τι πρέπει να προσέξουν όσοι φορούν φακούς επαφής; Ο κ. Κανελλόπουλος εξηγεί:

«Πρέπει να τονίσουμε ότι η χρήση των φακών επαφής το καλοκαίρι είναι απόλυτα ασφαλής. Είναι πολύ σημαντικό, ωστόσο, να επισημάνουμε μερικές επιφυλάξεις, οι οποίες απευθύνονται ειδικά σε άτομα που είναι χρήστες φακών επαφής συγκεκριμένα στη θάλασσα».

Η χρήση φακών επαφής στη θάλασσα αναφέρει δεν είναι επικίνδυνη. Μπορούν να φορεθούν στη θάλασσα με ασφάλεια. Μόνη εξαίρεση αποτελεί η πιθανότητα να χαθεί ο φακός αν ανοίξουν τα μάτια μέσα σ' αυτή.

Η χρήση των φακών
Αν η μυωπία, η υπερμετρωπία ή ο αστιγματισμός που εμφανίζει ο χρήστης των φακών είναι πολύ αυξημένοι, ενδέχεται να βρεθεί στη δύσκολη θέση να μην έχει αρκετά καλή όραση για να συνεχίσει τη δραστηριότητά του ή για να μπορέσει να επιστρέψει στο ζητούμενο σημείο. Την παραλία.

Το νερό της θάλασσας, γενικά, δεν περιέχει σημαντικό αριθμό μικροβιακών σωματιδίων και δεν φέρει κίνδυνο για μολύνσεις, εκτός εάν έχει καθοριστεί κάποια συγκεκριμένη παραλία ή πλαζ ως μη κατάλληλη για κολύμβηση.

Μετά τη χρήση τους σε θαλασσινό νερό και επειδή το θαλασσινό νερό περιέχει περισσότερο αλάτι από την επιφάνεια των δακρύων, αυτό αφυδατώνει τους φακούς επαφής και τους κάνει να αγκαλιάζουν πιο σφιχτά τον κερατοειδή. Αυτό φέρει έναν μικρό κίνδυνο του ότι αν αφαιρεθούν οι φακοί επαφής αμέσως μόλις βγούμε από τη θάλασσα, να προκληθεί κάποιο επιθηλιακό έλλειμμα στον κερατοειδή, κάποια δηλαδή «γρατσουνιά». Αυτό που πρέπει να προσέχουν όσοι φορούν φακούς επαφής είναι πως όταν βγαίνουν από τη θάλασσα πρέπει να μείνουν με τους φακούς τουλάχιστον για 10 έως 15 λεπτά, έτσι ώστε να επανέλθει η οσμωτική ισορροπία των φακών και των δακρύων.

Μυκητιάσεις κερατοειδούς

Αύξηση των μυκητιάσεων του κερατο­ειδούς παρατη­ρείται στην Ελλάδα την καλοκαιρινή περίοδο. Πρόκειται για πολύ σοβαρές μολύνσεις του κερατοειδούς, οι οποίες δεν ανταποκρίνονται σε αντιβιοτική αγωγή και μπορεί να επιδεινωθούν με τη χρήση κορτιζόνης. Το πρόβλημα αντιμετωπίζεται καλύτερα εάν διαγνωστεί άμεσα.

Το κολύμπι βελτιώνει τις παθήσεις της όρασης

Βελτίωση των συμπτωμάτων παρατηρείται το καλοκαίρι σε ορισμένες παθήσεις του ματιού. Ατομα που πάσχουν από ξηροφθαλμία, βλεφαρίτιδα και ροδόχρου ακμή έχουν καλύτερη όραση το καλοκαίρι, ειδικά εάν βρίσκονται κοντά στη θάλασσα. Η βελτίωση είναι πολύ μεγαλύτερη εάν οι διακοπές τους συνδυαστούν με δίαιτα που δεν περιέχει λίπη και μπαχαρικά. Οι παράγοντες που ωφελούν είναι η μείωση του στρες, η κολύμβηση στο υγιεινό και υπεροσμωτικό περιβάλλον της θάλασσας και η διαφορά της θερμοκρασίας.

Πηγή: ethnos.gr

Γιατί επιδεινώνεται η όραση;

Σε όλους σχεδόν τους ανθρώπους η όραση επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου. Πόσο χειροτερεύει η όραση και σε τι οφείλεται αυτό;

Έρευνες στις ΗΠΑ δείχνουν ότι ο άνθρωπος, μετά την ηλικία των 40 ετών, χρειάζεται διπλάσια ποσότητα φωτός κάθε 13 χρόνια. Ένας 53χρονος χρειάζεται, δηλαδή, διπλάσιο φως από έναν 40χρονο κτλ. Η επιδείνωση της όρασης με το πέρασμα του χρόνου οφείλεται, μεταξύ άλλων, στο γεγονός ότι μειώνεται η φωτοευαισθησία του αμφιβληστροειδούς χιτώνα και η ικανότητα διάκρισης των αντιθέσεων του φωτός. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι συρρικνώνεται η κόρη του ματιού. Όπως ατροφούν πολλά άλλα μέρη του σώματος, έτσι μικραίνει και το μέγεθος της κόρης.

Κατά μέσο όρο, η διάμετρος της κόρης ενός 20χρονου είναι 4,7 χιλιοστά, ενώ σ’ έναν 80χρονο έχει συρρικνωθεί στα 2,3 χιλιοστά. Η συρρίκνωση είναι ακόμη μεγαλύτερη τη νύχτα, και πολλοί είναι αυτοί που αισθάνονται ότι, με την πάροδο των ετών, έχει επιδεινωθεί κυρίως η νυχτερινή τους όραση.

Επιπλέον, επιδεινώνεται και η ικανότητα διάκρισης των χρωμάτων, καθώς ο φακός απορροφά όλο και περισσότερο τα μπλε χρώματα, με αποτέλεσμα να βλέπει κανείς τα πάντα μέσα σε μια κιτρινωπή σκιά. Κι ενώ δεν μπορούν να γίνουν πολλά όσον αφορά τη συρρίκνωση της ίριδας, έρευνες στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης δίνουν ελπίδες για την ανάπτυξη φαρμάκων που θα επιβραδύνουν ή θα επιδιορθώνουν τη φθορά του φακού.

Το αντικείμενο της Οπτομετρίας

Η όραση αποτελεί μια από τις σημαντικότερες αισθήσεις του ανθρώπου. Η συμμετοχή της στις καθημερινές απασχολήσεις (εργασία, οδήγηση, αθλητισμός, τέχνες) είναι σημαντική. Στις σύγχρονες κοινωνίες, όπου όλα γύρω μας «κινούνται» σε γρήγορους ρυθμούς, πιστεύεται ότι το 80% των ερεθισμάτων που δέχεται ο άνθρωπος αφορά την αίσθηση της όρασης. Επομένως, η διατήρηση ευκρινούς όρασης σε όλη την διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες που συντελούν στην άρτια ποιότητα ζωής του. Είναι συνεπώς κατανοητό ότι το προφίλ των ανθρώπων που ασχολούνται με την φροντίδα και υγειονομική περίθαλψη των οφθαλμών και γενικά της όρασης (οι Οπτικοί, οι Οπτομέτρες και οι Οφθαλμίατροι) απαιτεί επαγγελματισμό, ακρίβεια και επικοινωνία με τον ασθενή με απώτερο σκοπό την διατήρηση ευκρινούς όρασης που συντελεί στην άρτια ποιότητα ζωής του.

Σύμφωνα με τον ορισμό του Παγκοσμίου Οργανισμού Οπτομετρών (World Council of Optometry), που αποτελεί την παγκόσμια ομοσπονδία των εθνικών οργανώσεων οπτομετρών, η οπτομετρία αποτελεί αυτόνομο επάγγελμα στον χώρο της Υγείας με εξειδικευμένη εκπαίδευση και κανονισμούς, επίσημα αναγνωρισμένο και κατοχυρωμένο σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Μ. Βρετανία, η Νορβηγία, η Ολλανδία, η Ισπανία κτλπ. Να σημειωθεί ότι εδώ και λίγα χρόνια έχει δημιουργηθεί και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Οπτομετρίας και Οπτικής (ECOO-European Council of Optometry and Optics) που αποτελεί την συνομοσπονδία των εθνικών φορέων που εκπροσωπούν του Οπτικούς και τους Οπτομέτρες σε 25 χώρες της Ευρώπης. 

Οι Οπτομέτρες αποτελούν εκπαιδευμένους επαγγελματίες που ασκούν πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη των οφθαλμών, αξιολογούν την ύπαρξη ή όχι διαθλαστικού σφάλματος και την ανάγκη χρήσης οφθαλμικών γυαλιών, φακών επαφής και άλλων οπτικών βοηθημάτων, ενώ παράλληλα συνδράμουν στην πρόληψη, διάγνωση και αξιολόγηση οφθαλμολογικών παθήσεων και την αποκατάσταση παθολογικών καταστάσεων του συστηματος όρασης. Επίσης έχουν την δυνατότητα να χορηγούν συνταγές για ορισμένα οφθαλμικά φάρμακα.

Οι οπτομέτρες από την στιγμή που αποφοιτήσουν έχουν την δυνατότητα να επιλέξουν σταδιοδρομία στον ιδιωτικό τομέα, σε οφθαλμολογικές κλινικές, νοσοκομεία και σε έρευνα / εκπαίδευση και την ευκαιρία να εξειδικευτούν σε επαγγελματικούς τομείς όπως οι θεραπευτικοί φακοί επαφής, η χαμηλή όραση, και η αθλητική όραση.

Είναι εμφανές ότι το επάγγελμα της Οπτομετρίας αποτελεί τον συνδετικό κρίκο μεταξύ των οπτικών και των χειρούργων οφθαλμιάτρων, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους ασχολούνται αποκλειστικά με την αντιμετώπιση «δύσκολων» οφθαλμολογικών περιστατικών και την εφαρμογή θεραπευτικών επεμβατικών μεθόδων για την αποκατάσταση της όρασης. Είναι βέβαιο, ότι ο χώρος έχει ανάγκη από περισσότερους επιστήμονες, γνώστες ειδικευμένων εφαρμογών, ιδιαίτερα λόγω της παρατηρούμενης αύξησης στα ποσοστά μυωπίας διεθνώς (και στη χώρα μας) και στο μεγαλύτερο αριθμό πρεσβυώπων και ηλικιωμένων ασθενών με παθήσεις που χρίζουν περίθαλψης.

Ηλεκτρομαγνητικό Φάσμα

Η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που αντιπροσωπεύει το ορατό φως δεν είναι παρά ένα μικρό μέρος του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος, το οποίο εκτείνεται από τις υψηλών συχνοτήτων ακτίνες γ και Χ έως τα ραδιοκύματα, που έχουν πολύ μικρή συχνότητα. Η μονάδα μέτρησης της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας είναι το μήκος κύματος μετρημένο σε νανόμετρα (1 νανόμετρο = 0.000000001 μέτρα). Η συχνότητα της ακτινοβολίας είναι αντιστρόφως ανάλογη του μήκους κύματος. Έτσι, μεγάλα μήκη κύματος παραπέμπουν σε χαμηλή συχνότητα και το αντίστροφο. Όλα αυτά με δεδομένο ότι η ακτινοβολία "τρέχει" με δεδομένη ταχύτητα, την ταχύτητα του φωτός, που είναι περίπου 300.000 km/s. Το φως γενικά ταξιδεύει ευθύγραμμα, εκτός αν διαθλασθεί ή ανακλαστεί από κάποια επιφάνεια. Η ένταση της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας είναι αντιστρόφως ανάλογη του τετράγωνου της απόστασης που έχει διανυθεί.

Ακτίνες γ

Οι ακτίνες γ, που έχουν τη μεγαλύτερη συχνότητα και τα μικρότερα μήκη κύματος εκπέμπονται από ραδιενεργά υλικά και βρίσκονται και στο διάστημα. Οι ακτίνες αυτές έχουν μια εκπληκτική διατρητική ικανότητα. Μπορούν να διατρήσουν μια επιφάνεια τσιμέντου με πάχος 3 μέτρα! Τα μήκη κύματος αυτής της ακτινοβολίας εκτείνονται από 0.1 έως 0.000001 νανόμετρα.

Ακτίνες Χ

Οι ακτίνες Χ, των οποίων η συχνότητα βρίσκεται σε τιμές μεταξύ των ακτίνων γ και των υπεριώδων ακτίνων έχουν τέτοια διατρητική ικανότητα ώστε να διαπερνούν εύκολα αρκετά υλικά και να καταστρέφουν ιστούς δέρματος πολλών ζώων. Αυτό μας έχει οδηγήσει στο να χρησιμοποιούμε τις ακτίνες Χ (με αρκετή φειδώ όμως) ώστε να παρατηρούμε το ανθρώπινο σώμα. Τα μήκη κύματος των ακτίνων Χ έχουν μεγάλη έκταση. Εκτείνονται από ένα μέχρι 0.00001 νανόμετρα.

Υπεριώδης ακτινοβολία (Ultraviolet radiation)

Έχει συχνότητα λίγο παραπάνω από αυτή του ορατού φωτός. Ωστόσο η έντασή τους είναι τέτοια που μπορεί να καταστρέψει ιστούς και κύτταρα. Ο ήλιος είναι μια πηγή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας και μικρές δόσεις αυτής της ακτινοβολίας βοηθούν στην παραγωγή της βιταμίνης D και προκαλούν το μαύρισμα του ανθρώπινου δέρματος. Φυσικά, μεγαλύτερες δόσεις προκαλούν σοβαρά εγκαύματα. Η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία χρησιμοποιείται ευρέως στον επιστημονικό χώρο σε διάφορα πειράματα, καθώς και από τους αστρονόμους για την παρατήρηση του ηλιακού συστήματος, του γαλαξία μας και άλλων περιοχών του σύμπαντος. Το μήκος κύματος της υπεριώδους ακτινοβολίας εκτείνεται από 50 μέχρι 350 και 400 νανόμετρα.

Yπέρυθρη ακτινοβολία (infrared radiation)

Εκτείνεται σε ένα μήκος κύματος από εκεί που σταματάει η ορατή ακτινοβολία, δηλαδή περίπου τα 700 νανόμετρα μέχρι περίπου το ένα χιλιοστό. Αυτού του τύπου η ακτινοβολία έχει να κάνει με θερμότητα. Για παράδειγμα, το ανθρώπινο σώμα εκπέμπει θερμότητα όχι στο ορατό φως, αλλά σε περιοχές της υπέρυθρης ακτινοβολίας. Όλα τα σώματα λίγο έως πολύ εκπέμπουν θερμότητα σε αυτά τα μήκη κύματος ανάλογα με τη θερμοκρασία τους. Οι πιο κοινές χρήσεις της υπέρυθρης ακτινοβολίας έχουν να κάνουν με τη νυχτερινή όραση, ανιχνευτές σε δορυφόρους και αεροπλάνα, καθώς και την αστρονομία.

Pαδιοκύματα (radiowaves) και Mικροκύματα (microwaves)

Ο επόμενος τύπος ακτινοβολίας που συναντάμε καθώς διατρέχουμε όλο το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα είναι τα μικροκύματα. Αυτά έχουν ένα μήκος κύματος που εκτείνεται από ένα χιλιοστό μέχρι 30 εκατοστά. Ο ανθρωπος εκμεταλεύτηκε αυτήν την ακτινοβολία στην κατασκευή φούρνων μικροκυμάτων, οι οποίοι μπορούν να θερμάνουν φαγητά, καθώς η ακτινοβολία αυτή απορροφάται από τις τροφές και τις θερμαίνει. Τα μικροκύματα είναι ένα μέρος μιας μεγαλύτερης κατηγορίας ακτινοβολίας, τα ραδιοκύματα. Τα ραδιοκύματα εκπέμπονται από τη Γη, τα κτήρια, τα αυτοκίνητα κι άλλα μεγάλα σε μέγεθος αντικείμενα. Πάνω στα ραδιοκύματα έχει βασιστεί η λειτουργία των ραντάρ τα οποία ανιχνεύουν την παρουσία και την κίνηση σωμάτων που εκπέμπουν αυτού του τύπου την ακτινοβολία. Τα ραδιοκύματα επίσης είναι ευρέως γνωστά για την ικανότητά τους να μεταφέρουν ραδιοφωνικά σήματα και σήματα τηλεόρασης. Τα ραδιοκύματα έχουν μήκος κύματος, που εκτείνεται σε μια αρκετά μεγάλη περιοχή, από ένα εκατοστό έως δεκάδες και εκατοντάδες μέτρα. Τα ραδιοφωνικά σήματα αποτλούνται από δύο είδων εκπομπές, τα ΑΜ σήματα (amplitude modulated waves) και τα FM σήματα (frequency modulated waves). Τα FM σήματα έχουν μικρότερο μήκος κύματος από τα ΑΜ και μπορούν να εντοπιστούν από μεγάλα σώματα, όπως σπίτια, κτήρια και τούνελ. Αντίθετα τα ΑΜ σήματα μπορούν να "αποφύγουν" τέτοια σώματα και να ταξιδέψουν σε πιο μεγάλες αποστάσεις.

Τελικά τι παρατηρούμε; Ότι τα χρώματα ενός ουράνιου τόξου, δηλαδή η ακτινοβολία που μπορεί να εντοπιστεί από το ανθρώπινο μάτι (από 400 έως 700 νανόμετρα) δεν είναι παρά ένα πολύ μικρό μέρος του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Εμείς, αν και δεν το αντιλαμβανόμαστε, βρισκόμαστε υπό το συνεχή βομβαρδισμό ηλεκτομαγνητικής ακτινοβολίας, η οποία εκτείνεται σε πολύ διαφορετικά μήκη κύματος.

Τι είναι το φώς;

Αρχικά όπως είναι φυσικό οι αρχαίοι Έλληνες, εφευρέτες όλων των επιστημών δεν ήταν δυνατόν ν’ αδιαφορήσουν για αυτή την οντότητα. Έτσι αρχής γενομένης από τον Θαλή τον Μιλήσιο (640-546 π.Χ.) άρχισαν να αναζητούν τις αιτίες των διαφόρων φαινομένων, μεταξύ αυτών και των οπτικών, και να θεμελιώνουν και αναπτύσσουν την οπτική επιστήμη, η οποία βεβαίως ξεκινά με το φώς και την όραση. Ο Πυθαγόρας ο Σάμιος (580-500 π.Χ.) και οι οπαδοί του πίστευαν ότι η όραση οφείλεται σε φωτεινές ακτίνες πού ανακλώνται στα διάφορα αντικείμενα, εκπεμπόμενες όμως από τα μάτια. Ο Εμπεδοκλής (495-435 π.Χ.) βελτιώνει κάπως την θεωρία και ερμηνεύει διάφορα φαινόμενα δεχόμενος ότι το φώς είναι σωματιδιακή κίνηση πολύ μεγάλης ταχύτητας πού απορρέει από το φωτίζον σώμα, ενώ οι φυσικοί φιλόσοφοι Λεύκιππος και Δημόκριτος (460-379 π.Χ.) υποστηρίζουν, όπως είναι φυσικό,  την σωματιδιακή φύση του φωτός και μιλούν για εκπομπές, πάντα από τα μάτια όμως , στοιβάδων ατόμων. Ο Πλάτων (428-347 π.Χ.) ασχολείται κι’ αυτός με την οπτική και προσπαθεί να συγκεράσει τις διάφορες απόψεις προτείνοντας ότι το φώς είναι πύρ, ή κάτι σαν πύρ, για να φτάσουμε στον παμμέγιστο Αριστοτέλη, ο οποίος έλεγε: «τὸ δὲ φῶς οἷον χρῶμά ἐστι τοῦ διαφανοῦς, ὅταν ᾖ ἐντελεχείᾳ διαφανὲς ὑπὸ πυρὸς ἢ τοιούτου οἷον τὸ ἄνω σῶμα· καὶ γὰρτούτῳ τι ὑπάρχει ἓν καὶ ταὐτόν» (Το φως είναι τρόπον τινά το χρώμα του διαφανούς, όταν το διαφανές γίνεται εντελεχεία διαφανές είτε υπό του πυρός είτε υπό άλλης αιτίας τοιαύτης, οίον είναι το άνω σώμα (ο ήλιος)· διότι και τούτο το σώμα έχει τι το αυτό με το πυρ). δοκεῖ τετὸ φῶς ἐναντίον εἶναι τῷ σκότει· ἔστι δὲ τὸ σκότος στέρησις τῆς τοιαύτης ἕξεως ἐκ διαφανοῦς, ὥστε δῆλον ὅτικαὶ ἡ τούτου παρουσία τὸ φῶς ἐστιν.( Το φως φαίνεται ότι είναι το εναντίον προς το σκότος. Το δε σκότος είναι στέρησις της τοιαύτης καταστάσεως του διαφανούς, ώστε φανερόν είναι ότι και το φως είναι η παρουσία της καταστάσεως ταύτης).

Εν συνεχεία ο Επίκουρος (341-270 π.Χ.), ο Ευκλείδης (365-300 π.Χ.), ο Αρχιμήδης (287-212 π.Χ.), ο Κλαύδιος Πτολεμαίος (287-212 π.Χ.) και ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς  δίνουν νέα ώθηση στην οπτική επιστήμη και τις πρακτικές εφαρμογές της.  Είναι γνωστή η ιστορία, σύμφωνα με την οποία ο Αρχιμήδης με κάτοπτρα πού συγκέντρωναν τις ηλιακές ακτίνες κατέκαυσε τον ρωμαϊκό στόλο κατά τον Β΄ Καρχηδονιακό Πόλεμο.  Χρειάστηκαν να περάσουν περίπου 2.000 χρόνια για να προστεθεί κάτι νέο στις θεωρίες περί της φύσεως του φωτός με τις θεωρίες του Καρτέσιου και του Νεύτωνα στο τέλος τού 17^ου και αρχές του 18^ου μ.Χ. αιώνα, οι οποίοι υποστήριξαν την σωματιδιακή φύση του φωτός (όχι και τόσο νέα θεωρία βεβαίως). Φαινόμενα όμως πού δεν ερμηνεύονταν με την σωματιδιακή φύση ανάγκασαν αργότερα τον Χόιγκενς να υποστηρίξει την κυματική φύση (μηχανισμός μεταφοράς δηλαδή ενέργειας), και να συμφωνήσουν μαζί του ο Όιλερ, πού έλεγε ότι ο ήλιος είναι καμπάνα πού κουδουνίζει φώς, και ο Γιούγκ, ο οποίος το 1801 απέδειξε υποτίθεται την κυματική φύση του φωτός. Η θεωρία αυτή προϋπέθετε την ύπαρξη ενός ελαστικού μέσου μέσα στον οποίο και με την βοήθεια του οποίου διαδίδεται το φώς. Έτσι δέχτηκαν την ύπαρξη του αιθέρα, την ξεχασμένη πεμπτουσία του Αριστοτέλη, η οποία υπάρχει παντού στο σύμπαν.

Η έρευνα όμως συνεχίστηκε, το κυνήγι του φωτός δεν τέλειωσε, αφού οι Μάικελσον – Μόρλεϊ με το περίφημο πείραμά τους απέδειξαν το 1887, ότι αιθέρας δεν υφίσταται και συνεπώς η κυματική θεωρία του φωτός (μηχανικό κύμα, όπως ο ήχος) κατέρρευσε. Έτσι φτάσαμε στον Μάξγουελ ο οποίος απέδειξε με τις περίφημες εξισώσεις του, ότι το φώς εξακολουθεί να είναι κύμα, αλλά ηλεκτρομαγνητικό (όπως τα ραδιοτηλεοπτικά) και ως τέτοιο δεν έχει ανάγκη μέσου διαδόσεως, έτσι ο αιθέρας δεν χρειάζεται. Για την ακρίβεια ο Μάξγουελ καθόρισε το φώς σαν τμήμα ενός απέραντου συνεχούς φάσματος ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας, εκείνου το οποίο ερεθίζει το μάτι.  Κοινό χαρακτηριστικό όλων των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων είναι η ταχύτητα, 300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο, ενώ αυτό πού τα διαφοροποιεί είναι η συχνότητα ή το μήκος κύματος. Μετά από 25 χρόνια ο Χέρτζ επιβεβαίωσε την ηλεκτρομαγνητική κυματική φύση του φωτός, τα ηλεκτρομαγνητικά μάλιστα κύματα τα έλεγαν από το όνομά του και ερτζιανά. Τα κύματα αυτά συνιστούν διάδοση ηλεκτρικού (Ε) και μαγνητικού (Η) πεδίου κάθετων μεταξύ τους και ως προς την διεύθυνση πού διαδίδονται  και παράγονται από επιταχυνόμενα ηλεκτρικά φορτία, παλλόμενα ηλεκτρικά δίπολα κ.ά.

Όμως το 1900 ο Μάξ Πλάνκ, ένας Γερμανός φυσικός  εισάγει την έννοια των κβάντα (πακέτα ενέργειας), τα οποία θα μετονομασθούν σε φωτόνια, και η θεωρία περί φωτός αναδιαμορφώνεται. Το φώς αποτελείται από τα φωτόνια λέει ο Πλάνκ, σωματίδια δηλαδή με μηδενική όμως μάζα ηρεμίας, και κάθε φωτόνιο ισοδυναμεί με ένα πακέτο ενέργειας. Η σωματιδιακή δηλαδή θεωρία επανέρχεται στο προσκήνιο και οι παλαιές αντιπαραθέσεις μεταξύ των υποστηρικτών της κυματικής και των υποστηρικτών της σωματιδιακής φύσης αναζωπυρώθηκαν. Το 1905 ένας άλλος Γερμανός φυσικός, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, για να ερμηνεύσει το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο εισάγει την έννοια του φωτοηλεκτρονίου και διατυπώνει την άποψη ότι το φώς αποτελείται από σωματίδια, πού όμως έχουν ιδιότητες κύματος, αποδεχόμενος στην πραγματικότητα την ορθότητα και των δύο θεωριών και συμβιβάζοντας τις αντιμαχόμενες μερίδες. Το 1923 ένας Αμερικανός φυσικός, ο Άρθουρ Κόμπτον έδειξε ότι τα φωτόνια έχουν ορμή και ενίσχυσε την θεωρία του Αϊνστάιν.

Σημερινές αντιλήψεις

Σήμερα, με την εξέλιξη της κβαντομηχανικής και την συμβολή των Νίλς Μπόρ, Ντέ Μπρολί, Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, Έρβιν Σρέντιγκερ, Μάξ Μπόρν και Φέινμαν, τα πράγματα είναι πιο απλά(;). Δεχόμαστε δηλαδή ότι το φώς άλλοτε συμπεριφέρεται σαν κύμα και άλλοτε σαν πλήθος σωματιδίων και … καθαρίσαμε! Άλλωστε και το ηλεκτρόνιο, υποατομικό σωματίδιο, το δεχόμαστε άλλοτε σαν κύμα και άλλοτε σαν σωματίδιο, ανάλογα με το φαινόμενο πού θέλουμε να παρατηρήσουμε και γενικότερα ισχυριζόμαστε ότι η ύλη ισοδυναμεί με ενέργεια πού εκδηλώνεται άλλοτε ως κύμα και άλλοτε ως σωματίδια. Η ύλη δηλαδή και η ενέργεια είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Τι είναι το νόμισμα όμως, αυτό καθ’ εαυτό αγνοείται. Για την ακρίβεια αυτό πού παρατηρούμε δεν είναι η ίδια η φύση, αλλά ένας τρόπος αντιδράσεως αυτής. Ανάλογα πώς παρατηρούμε π.χ. το ηλεκτρόνιο, αυτό αντιδρά και αυτό πού μας δείχνει είναι η αντίδρασή του, κυματική ή σωματιδιακή. Δηλαδή μετά από δύο χιλιετίες παραμένουμε στις ιδέες ουσιαστικά πού είχαν οι αρχαίοι Έλληνες για το φώς, απλώς διατυπώθηκαν σαφέστερα ίσως και κομψότερα, αφού βοήθησε προς τούτο και η μεγάλη εξέλιξη των μαθηματικών.

Αρα:

                               Φώς = Σωματίδια + Κύμα

Παραγωγή φωτός

Άς δούμε τώρα πώς παράγεται το φώς. Με την πρόοδο πού έχει επιτευχθεί τις τελευταίες δεκαετίες στην θεωρητική φυσική και στις θεωρίες πού περιγράφουν  την  δομή του ατόμου είναι κατανοητός ο τρόπος πού παράγονται τα φωτόνια, δηλαδή το φώς. Είναι γνωστό ότι η ύλη αποτελείται από τα περίφημα άτομα των προσωκρατικών φυσικών φιλοσόφων Λεύκιππου και Δημόκριτου με διαφοροποιημένες βεβαίως ιδιότητες. Τα άτομα αυτά είναι μικρογραφίες του ηλιακού συστήματος αφού στο κέντρο τους υπάρχει ο πυρήνας, ενώ γύρω από αυτόν περιφέρονται αλλά και περιστρέφονται τα αρνητικά φορτισμένα ηλεκτρόνια, σε καθορισμένες τροχιές πού καθορίζουν και την ενέργειά τους. Ο πυρήνας αποτελείται από θετικά φορτισμένα σωματίδια, τα πρωτόνια, και από ουδέτερα,  τα ουδετερόνια ή νετρόνια. Όταν για κάποιο λόγο, π.χ. επίδραση φωτός (φωτονίων) ή κρούση με άλλο σωματίδιο, ένα ηλεκτρόνιο εγκαταλείπει την τροχιά του και μεταβαίνει σε άλλη τροχιά υψηλότερης ενεργειακής στάθμης, όπως λέμε, προσλαμβάνοντας ενέργεια, τότε το άτομο διεγείρεται. Στην κατάσταση αυτή το άτομο δεν παραμένει επί πολύ, αλλά επανέρχεται στην προηγούμενη σταθερή κατάσταση (αποδιέγερση) ενώ το ηλεκτρόνιο επιστρέφει στην τροχιά του δίνοντας την ενέργεια πού προσέλαβε προηγουμένως. Η απόδοση της ενέργειας αυτής γίνεται με την μορφή ενός φωτονίου. Τα φωτόνια αυτά πού δραπετεύουν κατά κάποιο τρόπο από τα άτομα, συνιστούν αυτό πού αντιλαμβανόμαστε ως φώς.

Έτσι γεννιούνται τα δομικά συστατικά τού φωτός, δηλαδή τα φωτόνια. Ανάλογα μάλιστα με την ενέργεια πού αποδίδεται στο αποβαλλόμενο φωτόνιο, αυτό αντιστοιχεί σε ορισμένη συχνότητα ή μήκος κύματος. Αν τώρα αυτό το μήκος κύματος είναι τέτοιο πού μπορεί και διεγείρει τον αμφιβληστροειδή χιτώνα του ματιού μιλάμε για το ορατό φώς, αλλιώς έχουμε την αόρατη (ακτίνες Γ, ακτίνες Χ, υπεριώδη, υπέρυθρη, ραντάρ, ραδιοκύματα, μικροκύματα) περιοχή του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Με άλλα λόγια το σύνολο των συχνοτήτων πού μπορούν να προκύψουν από την αποδιέγερση των ατόμων αποτελεί το φάσμα της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας ένα τμήμα του οποίου είναι το φώς. Συγκεκριμένα η πολύ μικρή περιοχή πού αντιστοιχεί στο ορατό και φαίνεται σαν έγχρωμη ταινία. Το φώς είναι το σύνολο αυτών των χρωμάτων πού αθροιστικά εισερχόμενα στο μάτι του παρατηρητή δίνουν το σύνηθες λευκό φώς.